Nierówne udziały w majątku wspólnym - jak je ustalić?

Nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym – jak je ustalić?

Podział majątku wspólnego małżonków po rozwodzie  to zazwyczaj  skomplikowany proces. Co do zasady udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jednak w pewnych okolicznościach możliwe jest żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków. Aby sąd mógł orzec taki podział, muszą zostać spełnione określone przesłanki. W tym artykule omówimy, kiedy można żądać ustalenia nierównych udziałów oraz jakie czynniki są brane pod uwagę przez sąd.

Podział majątku wspólnego i nierówne udziały małżonków

Zgodnie z art. 567 k.p.c. w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi. W razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym.

Co do zasady art. 43 k.r.o. stanowi, że małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów małżonek może żądać, aby ich ustalenie nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

W jakim postępowaniu można żądać ustalenia nierównych udziałów?

Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym może być zgłoszone w postępowaniu o podział tego majątku, w treści samego wniosku.  Na poparcie tej okoliczności należy przytoczyć odpowiednie dowody, które będą potwierdzały spełnienie przesłanek, o których mowa poniżej. Należy pamiętać, że nie można  domagać się ustalenia nierównych udziałów tylko w niektórych składnikach majątku wspólnego, a jedynie do całego majątku małżonków (tak w: postanowieniu SN z 27.06.2003 r., IV CKN 278/01, LEX nr 82435).

Jakie są przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym?

Do podstawowych przesłanek zaliczyć musimy przede wszystkim:

1. zgłoszenie żądania, bo bez niego sąd nie będzie ustalał nierównych udziałów
2. wystąpienie ważnych powodów – art. 43§2 k.r.o
3. różny stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego.

Czym są ważne powody ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym?

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 sierpnia 2022 r. I CSK 2517/22 wskazał, że:

 „Zastosowanie art. 43 § 2 k.r.o. możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów powinna być w tym zakresie kompleksowa, wobec czego należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej.”

Zaś w postanowieniu z 8.02.2018 r., II CNP 11/17 nawiązał do ugruntowanego orzecznictwa podnosząc, że:

 „ W orzecznictwie zdefiniowano ważne powody na gruncie omawianego unormowania jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania ten małżonek nie przyczynił się (postanowienia SN z 22 września 1997 r., II CKN 306/97, nie publ.; z 21 listopada 2002 r., III CKN 1018/00, nie publ.). Podkreśla się przy tym, że ocena ważnych powodów ma nie tylko aspekt majątkowy, ale również etyczny, co wyraża się w postulacie dokonywania ich oceny przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Wskazano jednak trafnie, że nie chodzi tu o winę w rozkładzie pożycia (por. postanowienie SN z 7 czerwca 2000 r., III CKN 455/00), ale o winę odnoszoną do nieprzyczyniania się lub przyczyniania się w mniejszym stopniu niż to wynika z możliwości małżonka.”

W orzecznictwie wskazuje się, że można do takich powodów w szczególności zaliczyć: trwonienie majątku przez jedno z małżonków, alkoholizm, narkomanię, hazard, długą separację, a nawet dokonywanie zbyt ryzykownych operacji finansowych.

Nierówny stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego

W odniesieniu do tej przesłanki należy wskazać, że obejmuje ona szereg czynności małżonków mających wpływ pośredni lub bezpośredni na ich majątek. Może to dotyczyć zarówno zwiększania aktywów, jak i czynienia pewnych oszczędności. O stopniu przyczyniania się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne, lecz także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Co istotne, dla oceny stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego nie mają przesądzającego znaczenia wyliczenia czysto matematyczne, jednak wynikająca z ocennego charakteru przesłanek z art. 43 § 2 k.r.o. swoboda orzecznicza przy rozstrzyganiu wniosku o ustalenie nierównych udziałów, nie może przerodzić się w dowolność. Natomiast problem, które przedmioty majątkowe powinny zostać przyznane uczestnikom, jest wtórny wobec ustalenia udziałów w majątku wspólnym. ( tak SN w postanowieniu 1.10.2021 r., II CSKP 99/21)