Jak odwołać darowiznę?
Zgodnie z art. 896 kc darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Zgodnie z art. 898 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Przesłanki odwołania:
- musi wystąpić rażąca niewdzięczności po stronie obdarowanego
- darczyńca nie przebaczył obdarowanemu
- nie upłynął rok od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego
- darowizna nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
Rażąca niewdzięczność – co na to orzecznictwo?
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Warszawie z 16.03.2022 r., V ACa 574/21, LEX nr 3430222:
„Wbrew stanowisku apelacji sąd I instancji słusznie zauważył, że w utrwalonym orzecznictwie sądowym pojęcie to odnoszone jest do świadomych i rozmyślnych zachowań obdarowanego, stanowiących przestępstwo albo godzących w podstawowe obowiązki rodzinne czy wynikające z relacji osobistych bądź przyjętych umownie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 maja 2003 r., sygn. akt IV CKN 115/01, Lex nr 137593 czy z dnia 17 listopada 2011 r., IV CSK 113/11). Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne nie wykraczające poza zwykłe spory życiowe czy incydentalne nieporozumienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012, I CSK 278/11, Lex nr 1170209). Chodzi więc o zachowania kwalifikowane nieprzyjaznym zamiarem, znacznym nasileniem złej woli, rozmiarem wyrządzonej szkody czy krzywdy, intensywnością czy długotrwałością konfliktu i powtarzalnością w jego ramach nagannych działań (zaniechań) obdarowanego. Nie bez racji Sąd Okręgowy podkreślił także, iż samo obiektywne istnienie przejawów niewdzięczności nie jest jeszcze rozstrzygające. Nie jest bowiem obojętna jej przyczyna, jako że dopiero poznanie tej przyczyny umożliwia sformułowanie właściwego osądu, czy i na ile zachowanie się obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 września 2000 r., III CKN 810/00, Lex nr 51880, z dnia 4 lutego 2005 r., I CK 571/04, Lex nr 603740). Nie sposób zatem dokonywać oceny zachowań obdarowanego w oderwaniu od wzajemnych relacji stron, od panującej sytuacji rodzinnej, od zachowań samego darczyńcy, które były niewłaściwe, od całego kontekstu sytuacyjnego, w którym zachowania te się pojawiły. W świetle tych wskazań interpretacyjnych, zaprezentowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wykładnia stosowanego przez sąd I instancji przepisu, nie może budzić zastrzeżeń.”
Podobnie SA w Krakowie z 18.11.2021 r., I ACa 386/20, LEX nr 3290828:
„Podzielić więc należy stanowisko Sądu pierwszej instancji, co do wykładni pojęcia rażącej niewdzięczności na gruncie art. 898 § 1 k.c. Rażąca a więc kwalifikowana niewdzięczność to takie postępowanie obdarowanego, które polega na umyślnym zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowanym przeciwko darczyńcy i które uznać należy, z punktu widzenia powszechnie obwiązujących zasad etycznych, za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. II CSK 68/10 LEX nr 852539, z dnia 5 października 2000 r., II CKN 280/00, LEX nr 52563 oraz z dnia 9 października 2014 r. sygn. akt I CSK 556/13 nie publ.).”
Zaś w wyroku SA w Lublinie z 8.11.2021 r., I ACa 406/19, LEX nr 3291750 wskazano, że:
„Przyjmuje się, że pojęcie rażącej niewdzięczności wyczerpuje tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu), które są skierowane bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym i które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą, oraz obowiązku wdzięczności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01, LEX nr 137593). Zachowanie, o którym wyżej mowa, może być uznane za wyczerpujące znamiona rażącej niewdzięczności, jeżeli będzie świadomym, rozmyślnym naruszeniem podstawowych obowiązków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 1599/00, Prok. i Pr. 2002, nr 5, s. 40).”
I jeszcze w wyroku SA w Białymstoku z 2.09.2021 r., I ACa 703/20, LEX nr 3418500 wskazano, że :
„Zauważyć bowiem trzeba, że w niniejszej sprawie przedmiotem sporu pomiędzy stronami było przede wszystkim ustalenie czy pozwany jako obdarowany dopuścił się swoim zachowaniem względem powoda jako darczyńcy rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. Jakkolwiek umowa darowizna rzeczywiście wytwarza pewien stosunek etyczny pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, wyrażający się moralnym obowiązkiem wdzięczności, który szczególnego wymiaru nabiera w sytuacji, gdy do darowizny dochodzi między bliskimi członkami rodziny, tak jak w niniejszym przypadku (między ojcem a synem), tym niemniej ustawodawca dopuścił możliwość ingerencji w zaistniały stosunek prawny jedynie w sytuacji wystąpienia kwalifikowanej postaci niewdzięczności, która verba legis została oznaczona kwantyfikatorem "rażącej". Przepis art. 898 k.c. nie zawiera wprawdzie definicji legalnej tego pojęcia, jednak dotychczasowy dorobek orzeczniczy pozwala na czytelne jego sprecyzowanie. Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada więc tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu) skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie i obiektywnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 roku, IV CKN 115/01, LEX nr 137593; z dnia 15 czerwca 2010 roku, II CSK 68/10, LEX nr 852539; z dnia 6 grudnia 2012 roku, IV CSK 172/12, LEX nr 1284764). A zatem do przyjęcia rażącej niewdzięczności nie wystarcza tylko zwykłe naruszenie reguł harmonijnego współżycia w rodzinie, które nie wykracza poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego. O tym, czy zachodzi sytuacja określana takim mianem, zawsze decydują okoliczności konkretnej sprawy.”
Kto musi wykazać przesłanki odwołania darowizny?
Co do zasady ciężar dowodowy spoczywa na darczyńcy, ponieważ to on składa oświadczenie o odwołaniu darowizny.
Forma oświadczenia o odwołaniu darowizny
O formie stanowi art. 900 k.c. mówiący, że następuje ono przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. A zatem należy wskazać, że odwołanie darowizny wymaga zachowania zwykłej formy pisemnej dla celów dowodowych. Co istotne ma to również zastosowanie gdy przedmiotem darowizny była nieruchomość (tak w: wyroku SN z 11.10.2002 r., I CKN 1036/00, LEX nr 577426).
Jaki skutek ma niedochowanie tej formy?
Niedochowanie formy pisemnej oznacza, że niedopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron ani z zeznań świadków na fakt dokonania czynności (art. 74 § 1 k.c.), chyba że obie strony wyrażą na to zgodę albo fakt złożenia oświadczenia woli o odwołaniu darowizny zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma (art. 74 § 2 k.c.). W orzecznictwie wskazuje się, że trudności dowodowe mogą polegać np. na niewykazaniu daty złożenia oświadczenia, co może stanowić istotną przeszkodę w jego realizacji prawa, ponieważ po upływie roku od powzięcia przez osobę uprawnioną informacji o podstawie odwołania darowizny prawo to wygasa (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2020 r., sygn. akt II CSK 792/18).
Zwrot przedmiotu darowizny
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. Co istotne, w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7.1.1967 r., III CZP 32/66 (OSNCP 1968, poz. 199) Sąd Najwyższy uznał że "oświadczenie odwołującego darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu".
Stan prawny: 19.06.2022 r.
Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej bądź mają problem prawny, który wymaga konsultacji zapraszam do Kancelarii w Koszalinie. Kancelaria Radcy Prawnego Agata Gąsecka w Koszalinie świadczy usługi stacjonarnie w siedzibie firmy w Koszalinie, a po wcześniejszym opłaceniu zlecenia także online - e-mailowo, telefonicznie bądź za pośrednictwem innych środków porozumiewania się na odległość. Radca prawny Agata Gąsecka przeanalizuje Państwa sprawę i udzieli porady prawnej, a także wskaże dalsze kroki prawne i możliwości działania. Zakres usług dostępny jest pod tym likiem - https://agatagasecka.pl/zakres-uslug
